   |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 
|
Skute nagrobki na cmentarzach w Kamienicy
Większość mieszkańców Kamienicy (niem. Kamitz, dawniej samodzielnej wsi, od roku 1969 w granicach Bielska-Białej) należała do roku 1945 do tzw. „bielsko-bialskiej wyspy językowej” i posługiwała się na co dzień językiem niemieckim, a w zasadzie jego gwarą bielską. W roku 1910 używanie języka niemieckiego w domu deklarowało aż 92,3% mieszkańców wsi co stanowiło najwyższy odsetek wśród miejscowości „wyspy”, a w okresie po Wielkiej Wojnie odsetek ten zmalał do 76,4%, ale nadal był wysoki.Kamienica podlegała początkowo pod bielską parafię świętego Mikołaja. W czasach reformacji - w roku 1547 - wybudowano we wsi drewniany kościół. Mimo że już w 1630 roku świątynia przeszła w ręce katolików, XVII-wieczna rekatolicyzacja trafiła tu na duży opór i we wsi przez długi czas zamieszkiwała liczna społeczność luterańska. Cmentarz ewangelicko-augsburski w Kamienicy założono prawdopodobnie w roku 1843 podczas panującej w okolicy epidemii. W roku 1860 na jego terenie wybudowano drewnianą dzwonnicę, a w 1899 na jej miejscu powstała murowana neogotycka kaplica projektu wiedeńskiego architekta Karla Steinhofera ufundowana przez rodzinę Mänhardtów - właścicieli fabryki sukna (pochowani zostali w grobowcu obok niej). Cmentarz rzymskokatolicki przy kościele św. Małgorzaty powstał pod koniec XIX wieku. Budowana od sierpnia 1897 roku świątynia (również według projektu architekta Karla Steinhofera) została konsekrowana 11 czerwca 1899 roku przez biskupa wrocławskiego kardynała Georga Koppa (był on również jednym z fundatorów jej budowy). Po otwarciu nowego kościoła murowanego rozebrano w roku 1901 XVI-wieczny kościół drewniany. Koniec II wojny światowej przyniósł kres istnienia „wyspy” - mieszkańcy, którzy mieli taką możliwość uciekli przed zbliżającym się frontem, a 12 lutego 1945 roku Bielsko i okolice zajęły wojska sowieckie. Dla wielu niemieckojęzycznych mieszkańców sytuacja ta zdawała się być bez wyjścia - stąd fala samobójstw na początku roku 1945 (dotyczącach niejednokrotnie całych rodzin). Sowieccy „wyzwoliciele” od maja do sierpnia 1945 roku deportowali na podstawie mniej lub bardziej uzasadnionych przyczyn prawie 900 mieszkańców Bielska-Białej do obozów pracy, a w kolejnych latach większość niemieckojęzycznych kamieniczan wyjechała z Polski. Pozostali byli w różnym stopniu szykanowani i zastraszani. Jedną z form przymusowego „wykorzeniania niemczyzny” po roku 1945 było skuwanie niemieckich napisów na nagrobkach. Usuwano najczęściej imiona, ale także zwroty i skróty w tym języku. Zwraca uwagę fakt, że niektórych nagrobków na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Kamienicy nie skuto i do dziś widnieją na nich niemieckie napisy, na części usuwano np. tylko pojedyncze litery, czasami zamiast skucia dokonywano zakrycia niewygodnych napisów zaprawą murarską, a część zniszczona została „kompleksowo” - pozostał na nich tylko rok zgonu i nazwisko (choć na najbardziej zniszczonych widnieje wyłącznie nazwisko - wówczas tożsamość pochowanego jest w zasadzie niemożliwa do ustalenia). Taki sposób działania (odmienny niż np. na Cmentarzu Komunalnym w Cieszynie, gdzie większość nagrobków zniszczona została w podobny sposób i metodycznie) wynika z faktu, iż na niewielkich cmentarzach wiejskich jakim był cmentarz w Kamienicy usuwaniem niemieckich napisów na grobach zmarłych zajmowały się we własnym zakresie rodziny poszczególnych pochowanych. Działanie to powodowane było niejednokrotnie strachem i chęcią ukrycia „niemieckiej przeszłości” rodziny, która musiała żyć w nowych warunkach i prawdopodobnie sterowane odgórnie (być może nawet „z ambony”). Nagrobków, które pozostawiono bez ingerencji nie miał po prostu kto skuć, bo rodziny wyjechały z Kamienicy lub nie żyli już potomkowie pochowanych, którzy mogliby się tym zająć. Na cmentarzu katolickim przy parafii św. Małgorzaty do naszych czasów ostał się tylko jeden grobowiec z zakrytymi zaprawą niemieckimi napisami (należący do rodziny fabrykanta sukna - Josefa Wenzelisa). Pozostałe miejsca grzebalne, na których znajdowały się nagrobki z niemieckimi napisami zostały po wojnie powtórnie zajęte, a kamienie nagrobne musiały ustąpić miejsca nowym. Zdjęcia poniżej przedstawiają nagrobki na cmentarzu ewangelicko-augsburskim oraz cmentarzu rzymskokatolickim przy parafii św. Małgorzaty w Bielsku-Białej Kamienicy przy ulicy Karpackiej. Wytłuszczonym drukiem zapisano imiona lub wyrazy, które udało się rozpoznać, znakiem „...” oznaczono brakujące imiona i zwroty. Ustalenie tożsamości pochowanych na cmentarzu ewangelickim przed rokiem 1890 jest niemożliwe, gdyż parafialne księgi zmarłych sprzed tego roku zniszczone zostały podczas działań wojennych. Autor pragnie podziękować proboszczowi Parafii Ewangelicko-Augsburskej w Starym Bielsku ks. dr. Piotrowi Szarkowi za przekazane cenne informacje oraz pracownikom Archiwum Państwowego w Katowicach Oddziału w Bielsku-Białej oraz Urzędu Stanu Cywilnego w Bielsku-Białej za pomoc przy ustalaniu tożsamości pochowanych.
 Copyright © Maciej Dembiniok 1999- Opublikowano 4 kwietnia 2025 roku  |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
