Legieniowie (Leginowie) z Cieszyna

Poznanie szczegółów życia przodków przynosi niejednokrotnie wiele satysfakcji, ale i zaskoczeń. Nierzadko dowiadujemy się o nieznanych członkach rodziny, czy szczegółach diametralnie zmieniających spojrzenie na naszych pradziadów. Dlaczego tak potoczyły się ich losy, jaki wpływ na ich życie miała światowa historia? Często nawet drobne informacje po zebraniu tworzą większą całość obrazującą to kim były osoby, których nie mieliśmy możliwości poznać.

W przypadku mojego prapradziadka Michała Legienia (Legina) – założyciela gałęzi Leginów z Cieszyna - początkowo znałem tylko daty jego urodzenia i śmierci oraz informację, że z zawodu był szewcem. Stopniowo poznawałem kolejne fakty, przede wszystkim dotyczące jego działań w wielu organizacjach wspierających polskość i polskie szkolnictwo na Śląsku Cieszyńskim. Ukazał się obraz człowieka, który będąc rzemieślnikiem i emigrantem zarobkowym z biednego zakątka Małopolski jednoznacznie opowiedział się za polskością, a swoje przekonania wpoił dzieciom, które pozostały im wierne w dorosłym życiu. Jego życie jest dowodem na to, że prócz pomnikowych działaczy narodowych pokroju Józefa Londzina, czy Jana Michejdy, istniały i działały na rzecz Polski rzesze prostych ludzi, których nazwiska nie gościły na pierwszych stronach gazet. Losy dzieci Michała były jednocześnie udziałem wielu młodych mieszkańców Śląska Cieszyńskiego: poprzez zdobywanie wykształcenia w polskich szkołach, działalność w polskich organizacjach młodzieżowych, udział w Wielkiej Wojnie (niejednokrotnie zakończony tragicznie), a następnie budowę odrodzonej polskiej państwowości i tragiczne doświadczenie II wojny światowej oraz czasów po jej zakończeniu.

Większość zebranych materiałów pozyskałem ze źródeł internetowych, których dostępność w obecnej chwili dzięki digitalizacji zbiorów archiwalnych jest znaczna. Fotografie pochodzą z archiwum rodzinnego (zarówno potomków Karola, jak i Władysława - dziękuję Błażejowi za pomoc!). Niech artykuł ten będzie inspiracją dla Czytelników do poznawania historii ich przodków.

Po kliknięciu na zdjęcie pojawi się jego większa wersja i opis.

Pamięci rodzin Legieniów i Leginów

Michał Legin (Legień)

Michał urodził się 29 września 1867 roku w Inwałdzie (Małopolska) jako syn Macieja Legienia – bogatego chłopa (kmiecia) i Magdaleny Lachendro. Z zawodu był mistrzem szewskim. Przeprowadził się do Cieszyna około roku 1892, a 1 lutego 1892 roku ożenił z Franciszką Perlega (ur. 1 kwietnia 1866 w Strumieniu, zm. 2 maja 1948 roku w Cieszynie) – córką stolarza Jana i Wiktorii Ronge. Ślub odbył się w kościele katolickim św. Marii Magdaleny w Cieszynie, a udzielał go ksiądz Józef Londzin. Zmiana nazwiska z Legień na Legin miała miejsce tuż po ślubie, już w Cieszynie: w akcie chrztu syna Rudolfa skreślono literę „e” w nazwisku ojca (dwójce najmłodszych dzieci: Janowi i Władysławowi, w aktach urodzenia przywrócono nazwisko „Legień”, a Władysław nosił je do końca życia).

Małżeństwo miało pięciu synów: Rudolfa Józefa, Karola, Romana Franciszka, Jana Józefa i Władysława oraz dwie córki: Annę Magdalenę i Marię.

W Cieszynie rodzina Michała Legina mieszkała pod następującymi adresami: 1892: Freistädter Vorstadt 82 (obecnie Hażlaska 13), 1893-1894: Schloßgasse 22 (obecnie Zamkowa 22), 1895-1899: Prutekgasse 23 (obecnie Wyższa Brama 23), 1900-1901: Kasernplatz 6 (budynek wyburzony w roku 1907), 1902: Realschulgasse 5 (obecnie Szeroka 5), 1903-1905: Demelplatz 15 (obecnie Rynek 15) i 1906-1927: Alter Markt 3 (obecnie Stary Targ 3).

W 1904 działało w Cieszynie 67 szewców, zatem konkurencja była duża. Michał Legin wytwarzał i naprawiał obuwie męskie i damskie, meszty (półbuty do gimnastyki), a także buty nieprzemakalne (kalosze). Warsztat przenosił do kolejnych miejsc zamieszkania, ostatecznie od roku 1906 do kamienicy pod adresem Stary Targ 3.

Współpracował z Polskim Towarzystwem Pedagogicznym. Najpierw oferował obuwie dla nauczycieli i reklamował się w „Miesięczniku Pedagogicznym”, a od 24 stycznia 1909 roku został dostawcą Wzajemnej Pomocy Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego na Śląsku – organizacji wspierającej polskie szkolnictwo poprzez możliwość tańszych zakupów rozmaitych produktów.

Chętnie szkolił uczniów: w pojawiających się anonsach prasowych poszukiwał chętnych do nauki zawodu. W roku 1913 znalazł się w zarządzie (obok m.in. Hieronima Przepilińskiego) powstałego przy Polskiej Szkole Przemysłowej Uzupełniającej w Cieszynie z inspiracji Franciszka Popiołka „Ogniska Terminatorów” mającego za zadanie wychowanie młodych rzemieślników w duchu polskości. Aktywny działacz wielu polskich organizacji: Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego, Towarzystwa Naukowej Pomocy dla Księstwa Cieszyńskiego (wspierającego stypendiami kształcącą się młodzież polską pochodzącą ze Śląska lub na Śląsku Cieszyńskim zamieszkałą), Czytelni Ludowej w Cieszynie (w latach 1900-02 członek jej zarządu) oraz Związku Śląskich Katolików.

Wielokrotnie wspierał polskie szkolnictwo w Cieszynie, regularnie przekazując datki na Gimnazjum Polskie w Cieszynie, obiady dla dzieci z polskiej Szkoły Ludowej, Macierz Szkolną, „gwiazdkę” dla ubogich dzieci ze szkoły polskiej, internat im. błogosławionego Melchiora Grodzieckiego, plebiscyt górnośląski czy wojskowy Skarb Sokoli, o czym wspominała polskojęzyczna prasa.

Zmarł 10 listopada 1927 roku (informacja w nr 89 „Głosu Ludu Śląskiego”), a przyczyną śmierci była gruźlica płuc (choroba wówczas powszechna i nieuleczalna). Pochowany został na Cmentarzu Komunalnym w Cieszynie (sektor IV, rząd 11, numer 21).

Rudolf Józef Legin

Najstarszy syn Michała urodził się 6 lutego 1892 roku w Cieszynie. Uczeń C.K. Gimnazjum Polskiego w Cieszynie, egzamin dojrzałości złożył w roku 1912 w oddziale polskim przy niemieckim seminarium nauczycielskim w Cieszynie (tzw. „paralelka”), a następnie został nauczycielem w Kończycach Małych. W roku 1914 zdał dodatkowy egzamin kwalifikacyjny dla szkół ludowych z językiem wykładowym polskim i z języka niemieckiego przed komisją w Bobrku.

Był współzałożycielem powstałego jesienią 1909 roku Towarzystwa Sportowego „Piast” w Cieszynie. Członek Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” (szczególnie zainteresowany kolarstwem) oraz Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego. Będąc nauczycielem w Kończycach Małych, zakładał oddziały polskich towarzystw oświatowych, w których aktywnie działał.

Zmobilizowany w roku 1915 do 31 Pułku Piechoty Obrony Krajowej w Cieszynie (Landwehr-Infanterieregiment Teschen Nr. 31) skierowany został na front wschodni. 1 maja 1915 roku awansowany na sierżanta-podchorążego (Kadett). Zginął 25 czerwca 1915 roku w potyczce z wojskami rosyjskimi we wsi Pisary (obecnie w województwie świętokrzyskim, w powiecie opatowskim, w gminie Ożarów). Pochowany w ogrodzie tamtejszego dworu razem z czterema innymi żołnierzami austro-węgierskimi. Zwłoki zostały następnie prawdopodobnie przeniesione na Cmentarz Wojskowy przy obecnej ulicy Mickiewicza w Sandomierzu, czego nie można jednak potwierdzić, gdyż listy pochowanych zaginęły.

Karol Legin

Karol urodził się 18 września 1893 roku w Cieszynie. Ukończył C.K. Gimnazjum Polskie w Cieszynie, a następnie uczęszczał do Polskiej Szkoły Przemysłowej Uzupełniającej, gdzie uzyskał tytuł czeladnika w zawodzie szewskim. Członek wielu polskich organizacji młodzieżowych: Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” (należał do sekcji gimnastycznej), Stowarzyszenia Młodzieży Katolickiej (był jego prezesem), cieszyńskiej centrali Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej pod nazwą „Zjednoczenie, Związek polskiej młodzieży katolickiej na Śląsku Cieszyńskim” (był jego sekretarzem), a także amatorskich kółek teatralnych.

Podczas Wielkiej Wojny został zmobilizowany do 31 Pułku Piechoty Obrony Krajowej w Cieszynie i skierowany na front włoski, gdzie dosłużył się stopnia kaprala. Ranny podczas jednej z bitew pod Isonzo. W 1916 roku przekazał na rzecz Muzeum w Cieszynie dwa kawałki metalu z bomby włoskiej zrzuconej z samolotu. Odznaczony Krzyżem Żelaznym Zasługi (1917) oraz Medalem Rannych (1918). Pobyt na froncie dokumentował wykonując szereg zdjęć własnym aparatem fotograficznym.

Po powrocie do Cieszyna ożenił się w roku 1920 z Emilią Branny (ur. 10 października 1895 roku w Brandysie, zm. 18 czerwca 1981 roku w Cieszynie), a para zamieszkała w kamienicy przy ulicy Wyższa Brama 14. Wkrótce urodziła się ich jedyna córka Maria (ur. 30 czerwca 1922 roku, zm. 3 maja 1991 roku w Cieszynie).

W Cieszynie Karol założył warsztat szewski, który prowadził do lat 30. (za udział w lipcu 1932 roku w Powiatowej Wystawie Rzemieślniczo-Przemysłowej w Cieszynie otrzymał list pochwalny od Izby Handlowej i Przemysłowej w Bielsku za staranność wykonania i jakość wyrobu).

W roku 1921 został prezesem założonej w roku 1906 przez ks. Józefa Londzina Czytelni Katolickiej w Cieszynie, którą to funkcję sprawował przez wiele kolejnych lat.

Jesienią 1931 roku wspierał burmistrza Rudolfa Halfara w misji utworzenia działającego do dziś chóru „Lutnia” przy kościele św. Marii Magdaleny, a w roku 1932 został jego pierwszym prezesem. Prócz zainteresowań śpiewaczych był także inicjatorem powstania młodzieżowych amatorskich kółek teatralnych, m.in. w Sibicy.

W latach 30. sprawował również funkcje w miejscowych stowarzyszeniach katolickich: cieszyńskim oddziale Związku Śląskich Katolików (skarbnik) i Towarzystwie Mężów Katolickich (członek zarządu). W latach 1925 i 1929 bez powodzenia kandydował do rady gminy z list polskich stronnictw narodowych pod przewodnictwem Jana i Władysława Michejdów.

W okresie międzywojennym odznaczony Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości oraz odznaką honorową Polskiego Komitetu Opieki nad Dzieckiem.

W czasie II wojny światowej wywózki do obozu koncentracyjnego po odmowie podpisania niemieckiej listy narodowościowej uniknął tylko dzięki wstawiennictwu szwagra Maksymiliana u władz niemieckich (szwagier był etnicznym Austriakiem).

W roku 1945 nadzorował ekshumacje zakładników zamordowanych przez Niemców w kwietniu 1945 roku na Starym Cmentarzu Żydowskim w Cieszynie, za co został odznaczony Brązowym Krzyżem Zasługi.

Po wojnie pracował jako nauczyciel zawodu, a także w Miejskim Zarządzie Budynków Mieszkalnych w Cieszynie.

Zmarł nagle 28 czerwca 1969 roku i pochowany został na Cmentarzu Komunalnym w Cieszynie obok swojego ojca.

Anna Magdalena Legin

Anna Magdalena urodziła się 12 lipca 1895 roku w Cieszynie. Dziewczynka zachorowała na szkarlatynę i zmarła w wieku 8 lat: 18 sierpnia 1903 roku w Cieszynie. Pochowana została na tutejszym Cmentarzu Komunalnym.

Maria Legin

Maria urodziła się 4 lutego 1897 roku w Cieszynie. Z zawodu była krawcową. W kwietniu 1921 roku wyszła za mąż w Cieszynie za nauczyciela Romana Rychłego (syna cieszyńskiego szewca Piotra, ur. 14 października 1897 roku w Cieszynie, zm. 24 maja 1973 roku w Bieruniu), a para zamieszkała w Bieruniu, gdzie Roman pracował jako nauczyciel i dyrektor szkoły podstawowej.

Mieli trójkę dzieci: Mieczysława (ur. 14 lutego 1922 roku, zm. 14 maja 1976 roku w Bieruniu), Jadwigę (ur. 20 października 1924 roku, zm. 20 czerwca 2000 roku w Bieruniu) i Janinę.

Zmarła 21 lutego 1978 roku w Bieruniu i została pochowana na tamtejszym Cmentarzu Komunalnym.

Roman Franciszek Legin

Roman Franciszek urodził się 29 lipca 1898 roku w Cieszynie. Absolwent Polskiej Szkoły Przemysłowej Uzupełniającej w Cieszynie (otrzymał nawet nagrodę za najlepsze zachowanie, uczęszczanie do szkoły i postępy w nauce).

7 lutego 1923 roku wziął w Skoczowie ślub z córką miejscowego rzeźnika Elżbietą Klechnik (ur. 14 listopada 1899 roku w Skoczowie), a 4 września 1924 roku urodził się ich jedyny syn Edward (zm. 28 lutego 1984 roku w Cieszynie). Rodzina mieszkała w Skoczowie. Niestety Elżbieta zmarła 18 lutego 1929 roku na gruźlicę, osierocając niespełna pięcioletniego syna.

Pod koniec lat 20. prowadził handel towarami mieszanymi w Nierodzimiu, a następnie wyjechał ze Śląska Cieszyńskiego. W październiku 1938 roku ponownie wziął ślub w Tarnowie z Marią Kolbusz (zamieszkiwał wówczas przy ulicy Tuchowskiej), a 25 sierpnia 1939 roku para przeprowadziła się do kamienicy przy ulicy Grunwaldzkiej 18/2 w Rzeszowie.

Zmarł w latach 60. i pochowany został na cmentarzu w miejscowości Ozimek koło Opola.

Jan Józef Legień (Legin)

Jan Józef urodził się 18 grudnia 1899 roku w Cieszynie. Podczas Wielkiej Wojny szeregowy cieszyńskiego 31 Pułku Piechoty Obrony Krajowej, I kompanii karabinów maszynowych. Zginął 15 listopada 1917 roku na froncie włoskim w masywie Melette w regionie Asiago we Włoszech.

Władysław Legień

Najmłodszy syn Michała, Władysław urodził się 2 maja 1901 roku w Cieszynie. Absolwent Szkoły Powszechnej Macierzy Szkolnej w Cieszynie, Szkoły Wydziałowej im. Antoniego Osuchowskiego w Cieszynie oraz seminarium nauczycielskiego na Bobrku.

W roku 1918 jako jeden z pierwszych przyłączył się do Milicji Polskiej Księstwa Cieszyńskiego biorącej udział w przewrocie listopadowym. 6 listopada 1918 roku wstąpił ochotniczo do 10 Pułku Piechoty Ziemi Cieszyńskiej utworzonego przez Polaków służących dawniej w austro-węgierskim 31 Pułku Piechoty Obrony Krajowej, jednakże został z niego zwolniony w maju 1919 roku jako małoletni. W okresie planowanego plebiscytu wstąpił do Tajnej Organizacji Wojskowej, a następnie w sierpniu 1920 roku do tworzonego Wojska Polskiego: 5 batalionu telegraficznego Legionów w Krakowie, gdzie otrzymał awans na starszego strzelca, a następnie ponownie został zwolniony jako małoletni. W listopadzie 1920 roku otrzymał posadę nauczyciela we wsi Piaski koło Kępna.

14 lipca 1924 roku ożenił się w Kępnie z Heleną Zdunek (ur. 12 września 1905 roku, zm. 30 maja 1986 roku w Szczecinie). Para miała dwójkę dzieci: Janinę (ur. 2 maja 1925 roku, zm. 21 lipca 1998 roku) i Tadeusza (ur. 27 lipca 1931 roku, zm. 25 kwietnia 2015 roku).

Równolegle z pracą nauczyciela odbywał w latach 1926-34 sześciotygodniowe ćwiczenia wojskowe w plutonie łączności 60 Pułku Piechoty Wielkopolskiej i został kolejno awansowany na kaprala (1926), podporucznika (1930) i porucznika (1934). W roku 1931 wstąpił do Związku Oficerów Rezerwy.

W roku 1934 zorganizował w gminie Opatów Ochotniczą Straż Pożarną i został Naczelnikiem Rejonu, na którym to stanowisku pozostawał do wybuchu wojny.

W okresie międzywojennym odznaczony Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918–1921, Medalem Pamiątkowym za Obronę Śląska Cieszyńskiego, odznaką pamiątkową „Orlęta”, Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości oraz Brązowym Medalem za Długoletnią Służbę.

W roku 1939 powołany na stanowisko dowódcy plutonu łączności w 60 Pułku Piechoty Wielkopolskiej, z którym brał udział w bitwie nad Bzurą. Do niewoli niemieckiej dostał się 22 września w okolicach Burakowa po otoczeniu oddziału, który przeprawił się przez Bzurę w Puszczy Kampinoskiej. Jako jeniec przetrzymywany w obozach jenieckich dla oficerów (oflagach) IX B Weilburg, XI A Osterode, a ostatecznie II C Woldenberg (obecnie Dobiegniew). W czasie wojny żona wraz z dziećmi została wysiedlona i znalazła się w Garwolinie. 30 stycznia 1945 roku obóz został wyzwolony przez Armię Czerwoną, a Władysław wrócił do kraju.

W kwietniu 1945 roku został negatywnie zweryfikowany przez nowe komunistyczne władze ze względu na „nastawienie sanacyjne” i „negatywny stosunek do obecnego ustroju”. W zaleceniach stwierdzono, że „do wojska nie nadaje się, w szkolnictwie nie może zajmować kierowniczego stanowiska, musi być kontrolowany”. Zmarł 29 maja 1957 roku i pochowany został na Cmentarzu Parafialnym w Siedlikowie.